Ünlü yazar Fernando Pessoa demiş ki; ‘’Ne zaman herhangi bir şeyi tamamlasam, şaşkına dönüyorum. Şaşkına dönmekle kalmıyor, üzülüyorum da. İçimdeki mükemmeliyetçilik içgüdüsünün beni bitirmekten alıkoyması, hatta daha baştan, başlamamı bile yasaklaması gerekiyor.’’ Senin de böyle hissettiğin oluyor mu? Ne kadar başarılı olursan ol hiçbir zaman yeterli olamadığını mı düşünüyorsun? Sanki hep daha iyisi varmış ve sen ona hiç ulaşamıyormuşsun gibi mi geliyor?
Mükemmeliyetçilik başarıyı getiren olumlu bir kavram gibi görünse de aslında uzun vadede kişinin kendisine açacağı en büyük meydan savaşlarından biri haline gelebilmektedir. Mükemmeliyetçilik; stres, kaygı, depresyon ve diğer zihinsel sağlık sorunlarına neden olabilir. Yetersizlik ve başarısızlık hislerinin karşısında kusursuzluk, mükemmellik kavramları beslenir.
Mükemmeliyetçilik Nedir?
Mükemmeliyetçilik güneşe büyüteç merceğiyle bakmak gibidir. Bir olguyu derinlemesine incelemek ve detaylandırmak kişide olası yangınlar çıkmasına mahal verebilir. Normal bakışlardan fazlası ve farklısını yapmak kişinin hayatını oldukça zor bir hale getirir. Mükemmeliyetcilik kavramının tek bir tanımı olmasa da genel olarak kişinin kendisi için aşırı yüksek beklentiler koyması ve bu beklentilere ulaşma konusunda oldukça endişe duyması, dolayısıyla bunlarla ilgili kendine aşırı eleştirel yaklaşması durumunu ifade eder. Mükemmeliyetçilik bir bakıma “kusursuzluğu arama” olarak da tanımlanır. Bu tarz bir mükemmeli arama içinde olan kişiler genellikle başarısızlığa aşırı derecede odaklanır, başarılarını görmezden gelme eğilimde olur, hatalarına olduğundan daha büyük anlam yükler ve kendi ile ilgili olumsuz duygular besler.
Mükemmeliyetçi Kişilerin Özellikleri
- Ya hep ya hiç şeklinde düşünce yapısı hakimdir. Kişiler davranışlarında ve yapılarında ‘mükemmel olma’ beklentilerindedirler. ‘en iyisi olamama’ onlar için katlanılamaz bir başarısızlığı simgeler .
- Gerçekdışı standartlara sahiptirler. Ulaşılması zor oldukça yüksek standartlar içerisinde bir beklentiye sahiptirler.
- Erteleme davranışı sergileyebilirler. En iyisini yapmak isterken hiçbir şey de yapamayabilirler. Ya da son dakikaya kadar hazır olmayı bekleyebilirler.
- Eleştirel düşünce yapıları vardır. Hem kendilerine karşı hem de çevresindekilere karşı oldukça yıkıcı ve ağır eleştirilerde bulunarak kusur arama eğilimindedirler.
- Sonuç odaklı yaşama eğilimine sahiptirler. Mükemmelliyetçi kişiler, hedefe giden süreçten keyif almak yerine sadece sonuçlara odaklanmak isterler.
- Mükemmel olması gerektiği için bir işe bir günü ayırabilirler. Örneğin yarın kuaföre gidecekse bir de akşam bir saatlik toplantısı varsa İngilizce çalışma hedefini daha kaliteli çalışmak için hafta sonuna erteleyebilirler. Ya da diyete Pazartesi günü veya ayın birinde olsun diye başlangıç gününü geciktirebilirler.
Mükemmelliğin belirtilerine sahip olduğunuzu düşünüyorsanız aynı zamanda mükemmel olmanın peşinden koşarken hayatın içindeki eğlenceleri, keyifleri ve doyumları kaçırıyorsanız, ayrıntılar içinde boğulma ve zamanı doğru yönetememe sonucunda yaptığınız işte verimsizlik hissediyorsanız, en ufak bir pürüz karşısında motivasyon düşüklüğü ve pes etmeye yöneliyorsanız, insan ilişkilerindeki problemler sonucunda yalnızlık hissediyorsanız ‘mükemmelliyetçi olma’ eğiliminde olabilirsiniz.
ÖNEMLİ BİLGİLENDİRME: ‘’Acaba ben hasta mıyım?’’ diye düşünmeyin. Hasta değilsiniz. Aşırı mükemmeliyetçilik kendi başına bir hastalık olarak kabul edilmese de bu özellik şiddetliyse zararlı olabilecek bir kişilik özelliğidir. Ayrıca mükemmeliyetçilik; depresyon, kaygı bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), obsesif kompulsif kişilik bozukluğu (OKKB) ve yeme bozuklukları gibi zorlayıcı düşünce ve davranışlara dayalı birçok ruhsal sağlık sorununda ortak bir faktördür
Mükemmeliyetçiliğin Türleri
Bilimsel araştırmalara göre mükemmelliyetçiliğin üç farklı türü vardır. Kişi kendiyle ilgili yüksek beklentiler içerisindeyse kendine odaklı mükemmeliyetçiliğinden bahsedilir. Ancak başkalarının bireyden yüksek beklentiler içinde olması yani başkaları odaklı veya sosyal içerikli mükemmeliyetçiliğinden bahsedilir. Bazıları birini baz alarak yaşayabilirken bazılarında hepsi de görülebilir.
Mükemmeliyetçilik Neden Olur?
Mükemmeliyetçiliğin ortaya çıkmasında mizaç özellikleri, genetik, çevresel ve sosyal faktörler rol oynayabilir. Bu durumun yanı sıra önemli bir risk faktörü olarak da mükemmelliyetçi kişilerin hayatında onlardan mükemmel olmasını bekleyen insanların yer aldığı da görülmektedir. Özellikle yüksek standartlarda ebeveynlere sahip bireylerde de o yüksek standartlara sahip olamama durumunda eleştirileceğini düşünmesine sebep olmaktadır. Bu mükemmeliyetçilik kişinin çevresince ödüllendirildiğinde eğilimler güçlendirilmiş olmaktadır.
Mükemmeliyetçilik İle Nasıl Baş Edilir?
Kendinizde mükemmelliyetçi olduğunuzu düşündürecek özellikleriniz ve davranışlarınız varsa umutsuzluğa kapılmayın. Bunun farkına varmış olmanız, üstesinden gelebilmenin ilk adımını attığınız anlamına gelir. Kendinizden aşırı beklentiler içinde olmanızın olumsuz sonuçlarını çıkartarak, hedef ve amaçlarınızı gözden geçirerek, standartlarınızı gevşetmeye çalışarak, hataları kabul etmek için kendinizi zorlayarak ve hatta kendinizi ödüllendirerek mükemmelliyetçiliğinizi azaltabilirsiniz.
Mükemmeliyetçiliğin azaltılmasında ve kişinin yaşam kalitesini artırmada terapiler uygulanabilir. Bu süreçte, kişinin mükemmeliyetçi olduğu alanlar belirlenerek bu alanlardaki düşünce ve davranışları tanımlanır. Tedavide kişinin gerçek dışı ya da işlevsiz düşünceleri yeniden değerlendirilir ve bu noktadaki çarpıtmalar ve katı kuralların daha geçerli ve makul olanlarla değiştirilmesi amaçlanır. Ayrıca davranışsal deneylerle kişinin işlevsiz düşünceleri, inançları ve varsayımları test edilir. Böylece bilişsel ve davranışsal tekniklerle kişinin mükemmeliyetçi tutumları daha sağlıklı hale getirilir.