Sizin de ‘Yapmam gerekiyor ama başlayamıyorum.’ ‘Bir işe başlasam da bitiremiyorum.’ veya ‘Saatlerim geçiyor ama bir sonuca varamıyorum.’ gibi düşünceleriniz varsa yalnız değilsiniz. Tükenmişlik sendromu bazen depresyonla karıştırılsa da aslında bir hastalık değildir, bir sendromdur. Hayatım tümünü ele almaz sadece zorluk yaşanılan anlarda kişi sorun yaşar. Tükenmişlik sendromunu ertelemek, kabul etmemek yaşamın her alanına sıçramasına sebep olabilir. Bu durumda depresyon, kaygı bozuklukları veya psikosomatik hastalıkların biri veya birkaçı kişide gelişebilir.
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
Hayatın her alanında karşılaşılan rekabet, kişisel problemler, gün geçtikçe zorlaşan çalışma şartları, iş hayatında yaşanan düzensizlikler, kişinin yeti ve yeterlilikleri dolayısıyla ortaya tükenmişlik sendromunu çıkarır. Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerde yoğun bir enerjisizlik ve konsantre olamama durumu gözlemlenebilir. Bireyin arkadaşlıklarından, kariyerinden veya aile etkileşimlerinden aldığı her zamanki keyfi ve başarı duygusunu azaltan ve kişinin bireysel kimliğini kaybettiğini düşündüren bir zihinsel ve fiziksel tükenme durumudur. Tükenmişlik kavramı her ne kadar dilimize yerleşmiş bir kavram olsa da aslında anlık bir tepkiden çok depresif bir duygudurum bozukluk halinde daha uzun süreli olarak kendini göstermektedir.
Tükenmişlik yaşayan kişiler hayatla bağları kalmamış gibi hissederler. Sabahları yataktan çıkmak istemeyebilir hatta korkar hale gelebilir. Yaptığı ve yapması gerektiğini düşündüğü her işte ayakları geri geri gidebilir. Karamsar umutsuz bakış açılarının olması zamanla kronikleşmeye başlar ve ciddi fiziksel ve psikolojik hastalıklara yol açar. Stres ve tükenmişliği karıştırmamak gerekir. Tükenmişlikte kişi uzun süreli olarak çalışmaya, başarmaya, başarmış olsa bile motive olmaya enerjisi yoktur.
Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Tükenmişlik sendromu yaşayıp yaşamadığınızı öğrenmek için belirli belirtileri gösterdiğinizi kontrol etmelisiniz. Tükenmişlik sendromunun duygusal, fiziksel, bilişsel ve davranışsal olmak üzere birçok belirtisi vardır. Bu belirtilerden birkaçını veya çoğunu yaşıyorsanız profesyonel destek almanızda fayda var.
- Duygusal Belirtiler; huzursuzluk ve keyifsizlik hissi hakimdir. Karamsarlık ve kendini başarısız görme eğilimi vardır. Azalmış mesleki özgüveni kişide yoğun olarak hissedilir. Çökkünlük hali ve çevreye yabancılaşma oluşur. Öz saygıda azalma ve özgüven düşüşü yaşanır.
- Fiziksel Belirtiler; Sürekli yorgunluk ve bitkinlik hali vardır. Dikkat süresinde kısalmalar yaşanır. Uyku problemleri oluştur. Sindirim sistemine özgü rahatsızlıklar meydana gelebilir. Kalp çarpıntısı ve solunum güçlüğü yaşanabilir. Özellikle baş, sırt ve bacaklar olmak üzere vücudun belirli bölgelerinde rahatsız edici ağrılar görülebilir.
- Bilişsel Belirtiler; Genelleşmiş olumsuz yargılara varma eğilimindedirler. Neden ve sonuç ilişkilerine dair doğru değerlendirmeler yapmakta zorlanırlar. Sürekli olumsuz fikirler ve karamsar düşünceler hakimdir. Zihinleri oldukça dağınıktır ve işlerini öncelemekte zorlanırlar. Zamanı yönetmekte ve organize olmakta güçlük yaşarlar.
- Davranışsal Belirtiler; İçe çekilme ve iş yerinde izole olma isteği gösterirler. İşteki sorunlara karşı duyarsızlaşma gelişir ve erteleme davranışları artar. Beslenme bozukluklarının ortaya çıkmasının yanı sıra alkol, sigara ve madde kullanımı gibi zararlı alışkanlıklar edinme eğilimi artar. Kişide sosyal anksiyete ve kaygı bozuklukları görülebilir.
Tükenmişlik Sendromunun Aşamaları Nelerdir?
Sendromu tanımlayan psikolog Herbert Freudenberger ve Gail North, tükenmişlik sendromunun 12 aşama olduğunu söylüyor. Aşırı istek ve hırs, daha çok çalışmak için kendini zorlamak, temel ihtiyaçlarınızı ihmal etmek, çatışmanın yer değiştirmesi, işle ilgili olmayan hiçbir şeye zaman bulamamak, inkar, geri çekilme, davranış değişiklikleri, duyarsızlaşma, duygusal boşluk veya endişe, depresyon ve zihinsel veya fiziksel çöküştür.
Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri
Tükenmişlik sendromunun görülme ihtimalini artıran kişisel ve çevresel risk faktörleri vardır. Bu faktörleri önceden tespit edip üzerinde çalışmak tükenmişlik noktasına gelinmesinin önüne geçiyor. Risk faktörleri; kişinin duygusal dayanıklılığının düşük olması, stres seviyesi yüksek olan ortamlarda bulunmak, aşırı duyarlılık, fazla rekabetçi ve kontrolcü olmak, mükemmelliyetçi olmak, stresle başa çıkma şeklinin pasif-savunmacı olması, öz saygının düşüklüğü şeklindedir.
Özellikle çalışma hayatında tükenmişlik sendromuna neden olabilecek bazı problemler vardır. İş tanımı ile yapılan işler arasındaki çatışma, aşırı iş yükü ve dinlenme zamanlarının az olması, yöneticilerin yetersizliğinden kaynaklı çalışmalardan verim alınamaması, iş devri ve açıklama süreçlerindeki yetersizlik, çalışanlar arasındaki destek ve ilişkilerdeki kopukluk, iş yerinde sosyalleşme ve motivasyon konusunda çalışmalar yapılmaması, aşırı monoton veya kaotik bir çalışma süreci bu problemlerden bazılarıdır. Böyle bir iş hayatına sahipseniz profesyonel bir destek almanızda fayda var.
Tükenmişlik Sendromu İle Nasıl Baş Edilir Ve Tedavisi
Tükenmişlik sendromu ile baş etmenin en önemli adımı durumun farkında olmaktır. Bilinçlenmek, durumu fark etmenin kilometre taşıdır. Stres kaçınılmaz olsa da tükenmişliğin önlemi çeşitli önerilerle alınabilir. Egzersiz yapmak, dengeli beslenmek, iyi bir uyku düzeni oluşturmak, kısa yürüyüşlere çıkmak ve gerektiğinde uzmandan destek almak tükenmişlik sendromunun önüne geçmede oldukça etkilidir.
Kriz ile yüzleşmek, stresle baş etme ve geçmişten öğrenme tükenmişlik hissinden kurtulmanın çeşitli adımlarıdır. Ancak sadece bir şeylerin değişmesi yeterli olamayabilir. Özellikle tükenmişlik sendromuna depresyon ve kaygı bozuklukları da eşlik ettiğinde mutlaka ‘terapi’ göz önünde bulundurulmalıdır. Terapi, tükenmişliğin temel nedenini, ne ölçüde kontrol edebileceğini anlamada ve sağlıklı baş etme stratejilerini belirlemede önemli bir rol oynuyor. Yapılan araştırmalara göre, farkındalığı arttıran mindfulness yaklaşımının tükenmişlik için özellikle yararlı olabileceğini gösteriyor.