Sokakta gördüğün bir dilenciye para vermediğinde veya Afrika’daki imkansızlıklarla kendi sahip olduklarını kıyaslayınca kendini suçlu hissettiğin oldu mu? Hepimiz hayatımızın bazı dönemlerinde suçluluk psikolojisine girmiş kendimizi oldukça kötü hissetmişizdir. İnsanın doğasında olan bu durum yadsınamaz bir gerçektir. Aşırı veya azalmış biçimde her insan suçluluk psikolojisine yer yer sahip olabilse de çeşitli bozukluklarda rol oynayabiliyor.
Suçluluk Psikolojisi Nedir?
Kendinizle suç ortağı olmaya ne dersiniz? Suçluluk; kişinin bilinçli veya bilinçsiz, kasıtlı ya da kazayla sergilediği davranışlar, sebep olduğu olaylar sonucunda hissettiği, sorumluluk ve pişmanlık hissidir. Suçluluk psikolojisi, kişisel hatalar, başarısızlıklar ya da toplumsal değere aykırı davranma sonucunda hissedilen zorlayıcı bir duygu halidir. Literatürde ‘kendilik bilinci’ bakış açısına dayalı bir his olarak ortaya çıkan suçluluk psikolojisi aynı zamanda ‘gurur duyma’ bireyin kendini değerlendirmesi sonucunda ortaya çıkar.
Suçluluk psikolojisi her zaman olumsuz sonuçları doğuracak diye de bir şey yoktur. Asıl önemli olan kişinin suçluluk hissinin yoğunluğu ve yaşanılan olayla olan uygunluğudur. Çünkü suçluluk psikolojisi aynı zamanda benlik ve sorumluluk duygusu ile birlikte beslenir. Dolayısıyla yerinde ve yeteri kadar hissedilen suçluluk, kişiyi ahlaki olarak uygun olan davranışlara yönlendirirken yanlış ve kötü olan davranışlar ve düşüncelerden uzaklaştırmaya pusula olur.
Kişi yapmadığı bir şey için de kendini suçlu hissedebilir. İnsanlar yanlış bir davranış sergilemedikleri halde, yanlış bir şey yaptıklarını düşünebilirler ya da kendi küçük hatalarının gerçekte olandan çok daha ciddi bir etkisi olduğuna inanarak kendi sorumluluklarını abartabilirler.
Suçluluk Psikolojisi Belirtileri
Suçluluk hissi kendi inandığınız ahlaki kuralı ihlal ettiğinizde açığa çıkar. Suçluluk psikolojisi kişinin temelde kendisine yönelik yaptığı yargılamalardan doğar. Kişi toplumsal ya da bireysel olarak kendisine karşı olan eleştirinin önüne geçemez. Dolayısıyla bir süre sonra bu his kişiye ağır gelmeye başlar. Kişinin çevreyle uyumunun daha fazla bozulmasına neden olur. Belirtilerini listeliyelim;
- Aşırı hassas olmak
- Bireyin kendisini inkar duygusuyla gizlemesi
- Özgüvensizlik ve endişe
- Aşırı sorumluluk ve vicdan
- Uyku sorunları ve mide bulantısı
- Enerji seviyesindeki değişimler
- Duygusal patlamalar ve iştah değişiklikleri
NOT: Bu faktörlerden herhangi birkaçını ya da bir çoğunu yaşayan bireylerde suçluluk psikolojisinin var olduğu söylenebilir.
Suçluluk Psikolojisinin Türleri
Farklı durum ve koşullarda ortaya çıkan ‘suçluluk psikolojisinin’ farklı türleri vardır. Herhangi bir bireye yardım edilemediğinde oluşan suçluluk oluşabileceği gibi sergilenen davranış ve eyleme karşı oluşan suçluluk da oluşabilir. Bireyin sebep olduğunu düşündüğü bir davranışa karşı duyduğu suçluluk paralelinde suçluluk hissini ve korkuyu getirir. Dolayısıyla çoğunlukla birlikte görülmektedir. Bireyin başka insanlardan daha iyi olduğunu fark ettiğinde meydana gelen suçluluk, ‘kendini suçlama psikolojisi’ içerisine girilmesi olarak tanımlanır.
Suçluluk Psikolojisi Neden Olur?
Suçluluk hissinin normal düzeyde olması doğalken kronik veya sürekli hissedilmesi bir akıl sağlığı problemine işaret edebilir. Bu problemler; anksiyete bozuklukları, çocukluk deneyimleri, sosyal baskı, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), memnuniyetsizlik duygusu, yeme bozuklukları, paronaya ve çocuğuna ya da kendine sert, eleştirel, suçlayıcı, utandıran, ayıplayan davranışları olan ebeveynlerin çocuğu olmak suçluluk psikolojisine yol açabilir.
Suçluluk Psikolojisi İle Nasıl Baş Edilir?
Kişi ortaya çıkan hislerinden dolayı kendisini dolaylı olarak cezalandırma eğilimindedir. Bu ceza fizyolojik olabileceği gibi psikolojik olarak da ortaya çıkabilir. Kişinin yoğun olarak suçluluk hissetmesi bu durumla baş etmeyi zorlaştırır. Bu durumun ortadan kalkması için kendiyle ve etrafıyla barışma gerekir.
Oldukça zorlayıcı olan suçluluk psikolojisi ile belirli stratejiler kullanarak başa çıkılabilir. Yaşanılan olayı yeniden anlamlandırarak olaya alternatif bakış açıları geliştirmede etkili olabilir. Kendinizi affederek de aslında sorumluluk alıp biraz zaman tanıyabilirsiniz. Aynı zamanda biri ile de dertleşmek de iyi gelebilir. Sosyal destek bu süreçte önemlidir. Yanlış bir davranış veya eylem sergilediğinizi düşünüyorsanız bu yanlışı kabullenmeli, kendinize vicdan azabı çektirmek yerine bir dahaki sefere aynı yolu denememek, aynı hatayı yapmamak üzerine kendinize söz vermek daha iyi olabilir. ‘Hiçbir birey mükemmel değildir’ bakış açısıyla değerlendirerek kendinizi yönlendirebilirsiniz. Psikolojik destek alabilirsiniz. Bu durumun hayat kalitenizi ciddi şekilde etkilediğini düşünüyorsanız uzmanlardan yardım alabilirsiniz. Uzmanlar, bu durumu tespit ve teyit edebilir ve suçluluk psikolojisi hakkında size yol gösterebilir.